Kullanıcı Deneyiminde Gizemin Gücü: “Zeigarnik” Etkisi
Günlük yaşantımız, tamamlanmamış hikayelerle dolu. Okuduğumuz bir kitabın sonunu merakla bekleriz, izlediğimiz dizinin yeni bölümünü iple çekeriz veyahut online bir alışveriş sitesinde sepetimizdeki ürünleri bir sonraki fırsatta satın alma niyetiyle bırakırız. Bu arzuların ardında yatan gizemli bir psikoloji var: Zeigarnik etkisi.
Zeigarnik etkisi nedir? 🧩
Sovyet psikolog Bluma Zeigarnik tarafından 1920'lerde keşfedilen ve tamamlanmamış görevlerin insan zihninde daha belirgin bir şekilde kalma eğilimini açıklayan bir psikolojik fenomendir.
Bu fenomenin ortaya çıkış hikayesi ise hayli ilginç. Zeigarnik, Almanya’da öğrenim gördüğü dönemde restoranlardaki garsonların siparişleri hatırlama yeteneklerini gözlemlemiş ve ilginç bir durum tespit etmiştir. Garsonlar, müşterilere verilen siparişleri hatırlamada oldukça başarılı olmalarına rağmen, sipariş tamamlandığında bile siparişi unutma eğiliminde idiler.
Laboratuvar ortamına taşınan fenomen üzerinde birtakım deneyler gerçekleştirmiş, deneylere katılanlardan belirli bir süre boyunca bir dizi görevi tamamlamalarını istemiştir. Katılımcılardan bazıları kesintiye uğradıkları için hepsini tamamlayamamış, daha sonra onlardan hatırladıkları tüm görevleri listelemelerini istemiş fakat deneylerin sonucunda ise katılımcıların tamamlanmamış görevleri tamamlanmış olanlardan iki kat daha iyi hatırladıkları ortaya çıkmıştır.
Zeigarnik Etkisinin Kullanıcı Deneyimindeki Rolü
Zeigarnik etkisi, UX tasarımında ise kritik bir rol oynar; çünkü kullanıcıların deneyimlerini ve etkileşimlerini doğrudan etkiler. Kısaca kullanıcılar başladıkları fakat tamamlamadıkları bir eylemi sonuçlandırma arzusuyla hareket ederler. Peki, pratikte nasıl bu etki nasıl çalışıyor? Hep beraber yakından inceleyelim.
“İnsanların tamamlanmamış görevleri tamamlama arzusu, Zeigarnik etkisi ile birleşerek kullanıcı deneyimi tasarımında büyük bir araç haline gelmiştir.” — Don Norman
Kullanıcıların Dikkatini Çekin 👀
Kullanıcıların ilgisini çekmek ve onları etkileşime teşvik etmek amacıyla Zeigarnik etkisinden yararlanmak oldukça etkili bir stratejidir. Bu etkiyi kullanarak bir uygulamanın ana sayfasında tamamlanmamış görevlerin ve bildirimlerin sembolleri gibi görsel ipuçları sunmak, kullanıcıların merakını ve ilgisini uyandırmak için güçlü bir yol olabilir.
İsterseniz gelin bir örnek senaryo oluşturalım. “Task Management” olarak adlandıralan uygulamalardan birini kullanıyorsunuz. Ana sayfada görevlerinizin yanında veya üstünde ufak bir sembol veya işaret görüntüleniyor. Bu sembol, görevin tamamlanmadığını ve hala bir işlem yapılması gerektiğini işaret ediyor. Bu noktada Zeigarnik etkisi devreye giriyor ve kullanıcılar tamamlanmamış görevlerin sembollerini görerek bu görevleri tamamlamak veya ilerlemek için uygulamayı açma dürtüsü hissediyor.
İlermeyi Teşvik Edin ve Motivasyon Sağlayın 💪🏻
Kullanıcıları bir süreci başlatmaya ve tamamlamaya teşvik etmek, kullanıcıların hedeflere ulaşma motivasyonunu artırmak için günümüzdeki uygulamaların bu etkiden yararlanması oldukça mantıklı bir karar.
Özellikle kullanıcıların kendileri gerek fiziksel gerek bilgi anlamında geliştirdikleri uygulamalarda daha sık rastlıyoruz. Bu etkinin teşviğe ve motivasyona olan etkisini eğitim uygulaması gibi bir örnek ile daha iyi kavrayalım.
Eğitim uygulamaları genellikle kullanıcıların sürekli olarak ilerlemelerini ve öğrenme yolculuklarını sürdürmelerini istedikleri yerlerdir. Konuyu açmak gerekirse; yeni bir UX kursuna başladınız ancak henüz tamamlayamadınız. Uygulamanın ana ekranında bu kursun üzerinde bir “devam et” işareti veya yarıda kesilmiş bir sembol görüntüleniyor. Bu sembol, dersin tamamlanmamış olduğunu hatırlatıyor.
Bu noktada Zeigarnik etkisi devreye giriyor. Kullanıcı, tamamlanmamış kursu gördükçe ve dönüp tamamlama isteği hissettikçe, içsel bir motivasyonla kursu tamamlamak üzere uygulamaya geri dönmeyi düşünebilir.
Ayrıca Apple Watch’un Aktivite uygulaması da bu duruma ilginç ve etkileyici bir örnektir. Bu uygulama kullanıcıların günlük fiziksel aktivitelerini takip etmelerine ve sağlıklı alışkanlıklar geliştirmelerine yardımcı olan bir özelliktir. Aktivite uygulamasının Zeigarnik etkisiyle ilişkilendirilmiş özelliklerinden biri, “Hedef Daireleri” olarak bilinen renkli halkalardır.
Kullanıcıların günlük hedeflerini (adım sayısı, egzersiz süresi, ayakta durma süresi) tamamlamalarını sağlamak için bu halkaları doldurmaları gerekmektedir. Zeigarnik etkisi, kullanıcıların tamamlanmamış görevleri sonuçlandırma isteğiyle hareket ettiği fikrine dayandığından, bu halkaların tasarımı oldukça etkili bir şekilde bu etkiyi kullanır.
Bağlılık Oluşturun 🏆
Zeigarnik etkisi, kullanıcıların deneyimlerini daha unutulmaz hale getirebilir. Kullanıcıların tamamlamadıkları görevler veya bıraktıkları işaretler, onların zihinlerinde iz bırakabilir. Bu, kullanıcıların platforma geri dönme olasılığını artırarak etkileşimi artırabilir. Aslında bu tamamen “gamification” ile ilgilidir.
Detaylandırmak gerekirse, kullanıcıların tamamlanmamış bir görevi tamamlamak veya bir süreci sonuçlandırmak istemeleri, içlerinde bir tatmin duygusu yaratabilir. Bu tatmin duygusu, kullanıcının kendi çabalarıyla bir hedefe ulaşma ve bir görevi başarıyla tamamlama hissini besler. Bu noktada, Zeigarnik etkisi kullanıcıların bu tatmin duygusunu tatmak ve tamamlanmamış işleri sonuçlandırmak için tekrar ve tekrar platforma dönmelerine neden olabilir.
En bariz örnek ise çok adımlı formlardır. Tüm adımları ve kullanıcıların ilerlemesini gösterdiğinizde, formu doldurmayı tamamlama olasılığı daha yüksektir.
En son gerçekleştirdiğim bir projede oldukça faydalandım. Proje hakkında kısaca özet geçmek gerekirse tasarladığım mobil uygulamanın ana fikri kullanıcıların birbirlerinin fikirlerini oylayabileceği bir yarışma konsepti ve bu fikirlere verdikleri oyların takibini yapabilmesi üzerine idi.
Kullanıcıya başarım hissini verebilmek için kazanımlar alanını ekledim. Mevcut fikir sayımız, biraz önce de bahsettiğim gibi kazanımlarımız ve kazanmaya yakın olduğumuz bir ödüle kalan puanın gösterildiği bir alan bulundurarak bu fikri destekledim. Daha detaylı bir şekilde icelemek isterseniz Behance linki üzerinden ulaşabilirsiniz.
Sonuç 🎯
Zeigarnik etkisi sadece kullanıcı davranışlarını anlamakla kalmaz, aynı zamanda bu anlayışı UX tasarımına entegre ederek daha etkili, bağlı ve tatmin edici deneyimler yaratmanın kapılarını açar.
Bu yaklaşım, kullanıcıların hedefleri tamamlama arzusu ve görevleri sonuçlandırma isteği ile birleşerek, kullanıcı deneyimini daha anlamlı hale getirebilir ve uzun vadeli marka bağlılığını güçlendirebilir.
